Σημείωση =
Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα από το ΒΙΒΛΙΟ μου “Ο ΧΟΡΟΣ ΤΩΝ ΘΑΥΜΑΤΩΝ: ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΑ ΜΙΚΡΑ ΒΗΜΑΤΑ”
Για λόγους καθαρά πρακτικούς, ΔΕΝ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΩ εδώ τη βιβλιογραφία. Εάν ενδιαφέρεστε, παρακαλώ επικοινωνήστε και θα σας διαθέσω με χαρά τις πηγές.
____________________
Η “γλώσσα” (“language”) που χρησιμοποιώ είναι το λεξιλόγιό μου αλλά και ο τρόπος μου
να εκφράζομαι (τόνος φωνής, άρθρωση, ταχύτητα κλπ)· ενέχει ούτως ή άλλως τη στάση μου, τις αναστολές μου, τη διάθεσή μου, τις προθέσεις μου, τη ματιά μου στον Άλλον. Επίσης, ενέχει το “κανάλι” στο οποίο του απευθύνομαι.
Για παράδειγμα, όταν λέω “και μόνο που αγγίξαμε αυτό το θέμα το στομάχι μου σφίγγεται και ζαλίζομαι, είναι σαν να πέφτω από ψηλά”, μιλώ σε ένα “κανάλι” το οποίο αφορά στη σωματικότητά μου· όταν λέω “μιλώντας γι’ αυτά δυσκολεύομαι και ποτέ δεν τα καταφέρνω να πω αυτό που θέλω”, μιλώ σε ένα “κανάλι” κυρίως νοητικό, στο οποίο σκέφτομαι και συνυπολογίζω.
Η γλώσσα είναι πολύτιμη στο είδος μας· επίσης, είναι ένα εξ ορισμού ανακριβές εργαλείο, που όμως έχει μεγάλη σημασία στην κουλτούρα μας. Ωστόσο, οι λέξεις αποδίδουν πάντα μόνο κατά προσέγγιση αυτό που βιώνουμε. Όταν επιχειρούμε να χωρέσουμε την εμπειρία σε λέξεις, μπορεί κάτι να κερδίζεται αλλά σίγουρα και κάτι χάνεται: κάτι από την ολότητα, τη βιωμένη αλήθεια, τον πλούτο, την εντιμότητα της εμπειρίας (Stern, 2004, σ. 144).
Περιγράφοντας φραστικά την εμπειρία, ούτως ή άλλως την τεμαχίζουμε, σπάμε την ολότητα και κυρίως την αμεσότητά της, καθώς την περιορίζουμε σε μία σειραϊκή παράθεση λέξεων – δηλαδή νοητικών αφαιρέσεων. Η άμεση διαπροσωπική εμπειρία περνά με τη γλώσσα σε ένα πιο αφηρημένο και απρόσωπο επίπεδο: άλλο πράγμα είναι αυτό που βιώνουμε και άλλο είναι η λεκτική του έκφραση.
Οι εμπειρίες μας μεταφέρονται εμμέσως και μερικά με τη γλώσσα, ενώ άμεσα με την άδηλη και μη συνειδητή εξωλεκτική μας επικοινωνία μέσω του υπόγειου και μη συνειδητού διαλόγου των σωμάτων μας.
Ο Mann (2010, σ. 193) ότι όσο πιο υποκειμενική είναι η χρήση της γλώσσας, τόσο εγγύτερα βρισκόμαστε στην αμεσότητα της εμπειρίας, – γι’ αυτό και η χρήση της μεταφοράς και της εικόνας είναι μια σπουδαία εκφραστική δυνατότητα, με ένα επίπεδο κατανόησης που υπερβαίνει τις χρησιμοποιούμενες λέξεις. Άλλωστε, για τους Cox & Theilgard (όπως παραπέμπει ο Hodges, 2003, σ. 256), η αυθόρμητη εικόνα φτάνει κιόλας στον πυθμένα προτού καν αναδεύσει την επιφάνεια.
Ο Heidegger (2009), θεωρεί τη γλώσσα ως μία εξαιρετικά καθοριστική λειτουργία, με τη δύναμη να υποτάσσει το υποκείμενο, το οποίο μοιραία πρέπει στη διαδρομή του να συνθέσει τη δική του, προσωπική και αυθεντική γλώσσα, χωρίς να σκέφτεται αν αυτή είναι κατανοητή ή όχι από τον κοινό νου (ο Heidegger πίστευε ότι η ποίηση συνιστά μία από τις μορφές έκφρασης μιας τέτοιας γλώσσας).
Ο Merleau-Ponty (2002) διαχωρίζει την δευτερογενή από την πρωτογενή έκφραση. Αναφέρεται στην “ομιλούμενη γλώσσα” (τη δευτερογενή έκφραση), η οποία αφορά στη χρήση λέξεων, δηλαδή σημείων ή/και συμβόλων σε ένα γλωσσολογικό επίπεδο. Ωστόσο, η Busch (2015, σ. 280), σημειώνει ότι με τον όρο “ομιλούσα γλώσσα” (ή πρωτογενής έκφραση), ο Merleau-Ponty φέρνει στο προσκήνιο τη σημασία της χειρονομίας και τη σωματική διάσταση της ομιλίας, θεωρώντας την ένα κατεξοχήν σωματικό φαινόμενο. Βλέπει την κίνηση του σώματος ως τη βάση της σύνδεσής μας με τον κόσμο και τις λέξεις να φέρουν, εκτός από τη σημασία τους ως έννοιες, ένα υπαρξιακής απόχρωσης πρωτογενές νόημα· αυτό το νόημα βρίσκεται σε άμεση σχέση με την παραγωγή μιας αίσθησης που βασίζεται στη σωματική και συναισθηματική διάσταση της χειρονομίας.
Η ομιλούσα γλώσσα προηγείται της ομιλούμενης, είναι αυστηρά υποκειμενική και ταυτοχρόνως, εξορισμού της, δια-υποκειμενική (ο Merleau-Ponty μιλά για “δια-σωματικότητα” – “intercorporeality”).
Με αφορμή την ομιλούσα γλώσσα, ας αναλογιστούμε ότι το μωρό έχει ένα εκφραστικό ρεπερτόριο εξαιρετικά άμεσο και ζωντανό, συνεπέστατο με την άμεση εμπειρία του. Καθώς μεγαλώνοντας χτίζουμε το λεξιλόγιό μας, οι λέξεις, παραμένοντας εξ ορισμού τους στο νοητικό επίπεδο, μπορεί να φτάσουν να αντικαθιστούν την εμπειρία παρά να την εκφράζουν, οπότε μοιραία χάνονται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, οι λεπτές αποχρώσεις των άμεσων, ζωντανών και απολύτως προσωπικών μας βιωμάτων…
Λέω “νιώθω απόγνωση” και συχνά νιώθω αυτό που περίπου δηλώνει συνήθως η κατά μέσον όρο χρήση αυτής της λέξης.
Προσαρμόζω την ίδια την υφή του μοναδικού συναισθήματός μου εκείνης της στιγμής, στη γενικευμένη σημασία της έκφρασης που χρησιμοποιώ για να περιγράψω την εμπειρία μου, αρκούμενος να νιώθω αυτό που περίπου, κατά προσέγγιση, υπονοεί η “κατά μέσο όρο” χρήση της λέξης.
Τέλος, αντιγράφω εδώ λίγες γραμμές από το “Νυχτολόγιο” του Τάκη Σινόπουλου (1978), γιατί αναφέρεται ακριβώς στο ζήτημα της γλώσσας:
“Πιάσε από την αρχή τη γλώσσα σου. Κοίταξε τον τρόπο που εσύ την κάνεις να δουλέψει, να λειτουργήσει. Πώς συνταιριάζεις τις λέξεις στη γλώσσα; Σε τι κανόνες, σε τι νόμους υπακούεις; Γιατί δεν γκρεμίζεις αυτό το καλοστημένο (ή δήθεν) γλωσσικό σου οικοδόμημα, γιατί δεν το ξαναφτιάχνεις από την αρχή, με άλλη γραμματική, με άλλη σύνταξη άλλες λέξεις, (ακόμα κι αυτό) άλλες σχέσεις, συναρτήσεις, δομές; Γιατί δέχεσαι υποταγμένος το κοινώς αποδεχτό νόημα, τη σημασία πού σού έχει επιβληθεί αυτών ή εκείνων των λέξεων; Γιατί δεν τις τορπιλίζεις; Γιατί φοβάσαι; Δεν είναι αργά. Έτσι κι αλλιώς επικοινωνία δεν υπάρχει. Είναι απαράδεχτο να φοβάσαι”.
Εάν θέλετε μία 2μηνη περίπου σύντομη ενημέρωση
σχετικά με αυτά που κάνω (video-κείμενα, ομιλίες-ομάδες, βιβλία, “Διαμέρισμα 5”, Πολύτεχνο, Playback θέατρο, εργαστήρια, συμπράξεις – συνεργασίες), παρακαλώ σημειώστε το e-mail σας σ’ αυτήν τη φόρμα. Δεν είναι απαραίτητο το όνομα.